تئوری یا نظریه:
شناختی است نسبتا کلی مبتنی بر تجربه و یا منطق و عقل (تجربی، تعقلی) که رابطه بین دو یا چند پدیده را تبین میکند. چنین شناختی هم پایه منطق دارد یعنی کمک عقل و منطق تعمیم داده میشود و از حد و مرز تجربه فراتر میرود، به طوری که میتوان از این شناخت کلی که پایه تجربی دارد ولی به کمک عقل از حد تجربه هم فراتر رفته، فرضیه های جدیدی را استنتاج کرد و به آزمون کشید.
به همین جهت میتوانیم بگوییم که تئوری بر پایه تجربه و عقل شکل میگیرد و به کمک تجربه و تعقل مورد ارزیابی قرار میگیرد. هر چه تعداد فرضیه های تایید شده یک تئوری بیشتر باشد، ارزش علمی آن تئوری بیشتر است.
تئوری از دو بخش تشکیل شده است:
1.درونی
2.بیرونی
1. بخش درونی: شامل مفاهیم یا متغیر ها، قوانین علمی و فرضیه نگارها
مفاهیم: مفاهیم یک سنبل یا نماد است که بیانگر یک واقعیت می باشد.
متغیر: کمیت یا کیفیتی است که تغییر می پذیرد یعنی بر حسب زمان و مکان مقادیر، کیفیت های متفاوتی می پذیرد. مانند میزان درآمد، جنسیت.
قوانین علمی و فرضیه: قوانین علمی یک فرضیه تایید شده است که این قانون علمی، پایه تجربی تئوری را تشکیل می دهد. محقق از طریق همین قوانین علمی تئوری میسازد و با روش استقرا ما را به یک شناخت کلی تر به نام تئوری میرساند و سپس با روش قیاس به فرضیه دیگری میرسیم.
فرضیه: یک رابطه حدسی و موقت است که محقق فی ما بین دو یا چند پدیده پیش بینی میکند تا بتواند صحت و سقم آن را در جریان آزمون مشخص کند. اگر این رابطه تایید شد به قانون علمی میرسیم.
انگاره ها (تصورات)، نگارش ها: به یک اصول بدیهی اطلاق می شود که محقق قبل از ارائه فرضیه میپذیرد که دو قسمت تشکیل شود:
1. نگاره های عام مانند عصر علیت
2. گارش های زمینی مانند نظم و تضاد که جامعه به ما تلقین میکند.
2.بخش بیرونی: این بخش چون همیشه با تئوری همراه نیست و ما در بخش شکل گیری تئوری با آن سرو کار داریم، بخش بیرونی نامیده میشود که همان فرآیندها هستند.
تحقیق 2 نمره
موضوع تحقیق: جامعه شناسی
مشارکت در کلاس 1 نمره
منابع درس نظریه های جامعه شناسی:
نظریه ها و مکاتبات جامعه شناسی – حسین شهابی
نظریه های جامعه شناسی – دکتر توسلی – انتشارات سمت
نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر – ترجمه محسن ثلاثی
نظریه و ساخت تئوری های جامعه شناسی -
نظریه های جامعه شناسی – دکتر آزاد