جلسه اوّل

 

منابع:

1.    ارتباط گفتاری میان مردم- جان دابلیو کلتنر- سید اکبر میر حسینی- انتشارات امیر کبیر

2.    آیین سخنوری – محمد علی فروغی- انتشارات زوار

3.    فنون بلاغت و صناعات ادبی- جلال الدین همایی- نشر هما

4.    فن خطابه- ارسطو- پرخیده ملکی- انتشارات اقبال

5.    آیین سخن- دکتر ذبیح الله صفا- انتشارات ققنوس

سخنرانی:

صنعتی است در افراد به صورت اکتسابی.

آشنایی با بعضی تعاریف و اصطلاحات:

1.    آرایه های کلامی: آنچه کلام را از صورت عادی به صورت هنری و زیبا تغییر میدهد. با استفاده از صنایع لفظی و کلامی نظیر آرایه، تشبیه، تمثیل، کنایه، سجع، تلمیح و ..

2.    ارتجال: وقتی سخن، خطابه، شعر و مطلبی بدون مقدمه و آمادگی قبلی در محفلی انشاء و آفریده شود، ارتجال گفته میشود که البته سخن گفتن فی البداهه نشان از آگاهی زیاد و تسلط گوینده در سخن دارد. چنین کسی از حافظه قوی و دانش کافی برخوردار است.

3.    استدلال: دلیل آوردن برای اثبات سخن است که معمولا دو نوع کلی است: یکی از اثر پی به موثر می برند و دیگری از موثر وجود اثر را ثابت میکنند.

4.    استقراء: به استدلال و حجتی که حکم کل از جزئیات گرفته شود، استقراء گویند. اگر تتبع و تفحص در تمام جزئیات مشابه انجام شود تام وگرنه ناقص است.

5.    اسارت مخاطب: وقتی سخنران در جایی که مخاطب راه بیرون رفتن ندارد و چاره ای به جر گوش کردن ندارد، سخن بگوید، از این ترکیب استفاده میکنند. مانند هنگامی که راهنمای تور برای گردشگران صحبت میکند.

6.    اصل تقویت: پاسخ مثبت دادن به رفتار و حرکات خوبی که مد نظر گوینده است. نوعی پاداش دادن که به استحکام عمل و احتمال بیشتر آن در آینده می انجامد.

7.    اطناب: وقتی سخن دارای الفاظ زیاد باشد، اگر این کار باعث خستگی و ملالت شنونده شود به این کار اطناب مٌمل گفته میشود.

8.    اقناع: از اهداف اصلی خطابه  و سخنرانی است به معنای قانع و راضی کردن و دو مشکل دارد:

1.    اقناع علمی که اقامه برهان منطقی با بیان دلایل عقلی و علمی است.

2.    اقناع خطابی که باوراندن مطلب بر پایه شعورات، محسوسات و مقبولات همه مردم است.

مانند: با احساس میشود افراد را زیر یک چتر و سایه بان قرار داد و پرچمی برافراشت با علم و عقل خیر.

9.    انسجام: صفت کلامی است که روان و یکدست باشد با الفاظی قوی، پر فخر و زیبا. سخنی که چنین باشد منسجم و جزیل گفته میشود.

10.انشاء: به معنی خلق کردن و ایجاد نمودن است. جملاتی که سخنران و خطیب از آنها استفاده میکنند و صدق و کذب در آن راه نداشته باشد را انشایی میگویند. صدق کلام عبارت است از مطابق بودن مضمون آن با واقع. جملاتی با محتوای امر، نهی، ارشاد، خواهش، اغماض، آرزو، تعجب، تذکر، نفرین و امثالهم انشایی هستند.

11. ایجاز: وقتی سخنی در الفاظ کم حاوی معنای بسیار باشد، ایجاز گفته میشود. اگر سخن به حدی کوتاه باشد که معنای آن خوب دریافت نشود به آن ایجاز مخل گفته میشود. اگر معنای بسیار در لفظ کم صورت پذیرد به آن ایجاز قصر گویند. اگر با حذف بخشی از کلام سخن کوتاه شود به آن ایجاز حذف گویند.

12. بلاغت: صفت کلامی است که به جا و مناسب حال و جایگاه باشد و به خوبی معنی و مقصود را به شنونده و خواننده منتقل کند. به عبارتی دیگر رسایی سخن

13. بلیغ: آنکه کلام فصیح را در موقع و جایگاهی که باید، بیان کند بلیغ است. او در عین خلاصه گویی، مقصود را کامل میگوید. طول دادن سخن و گفتن حرفهای بی مورد و نارسا یا ناقص گفتن مفهوم از بلاغت به دور است.

14. پارازیت: در سخنرانی منظور از پارازیت صداهای مزاحم و بی مفهوم است که حواس شنونده و گوینده را پرت میکند و باید تا حد امکان آنها را کاهش داد. در ارتباط ناطق با مخاطب ممکن است 3 نوع پارازیت رخ دهد:

1. فیزیکی: حرکات دست و سر

2. معنایی: مخاطب معنا را متوجه نشود یا ایهام به وجود آید

3. روانشناسی: مثل بعضی از تیک ها

 15. پیرازبان: صداهای نامفهوم و واج های بی معنی میان کلمات مثل صدای نوس گوینده، زیر و بمی صدا، ضرب آهنگ، لحن گفتار، پوزخند، ریشخند و امثالهم که در میان کلمات معنادار شنیده میشود.

16. تجاهل العارف: وقتی گوینده نسبت به مطلبی که از آن آگاهی دارد اظهار بی اطلاعی کند و آن را با شک و تردید عنوان کند و از این کار قصدی داشته باشد، تجاهل العارف گفته میشود.

17. تعقید: وقتی در سخن گره افکنی شود و فهم کلام دشوار گردد تعقید است. اگر علت دشواری سخن فهم الفاظ و وجود کلمات ثقیل و نامأنوس باشد تعقید لفظی و اگر به علت وجود تعبیرات دور از ذهن، کنایات و استعارات مشکل فهم باشد، تعقید معنوی است.

18. جزالت: قوی، محکم و پر فخر بودن الفاظ سخن است. زیبایی واژگان سخن که با ترکیب عالی و معناهای بلند همراه شود جزالت است. جزالت یعنی آنکه کلمه آنگونه انتخاب شود که واژه خوش آهنگ تر و مناسب تر از آن نتوان یافت.

19. حملهء خفیف: وقتی برای ایجاد حساسیت و بالا بردن دقت و انگیزه شنونده به معتقدات او خدشه وارد کنیم و بعد از آگاهی ساختن آسیب پذیری مخاطب، از او رفع شبه کنیم،به این کار حمله خفیف گویند. در حمله خفیف برای بالا بردن ضریب اطمینان شنونده او را در معرض هجوم اعتقادی قرار میدهیم.

20. خبر: کلامی که احتمال درستی یا نادرستی در آن باشد یهنی بتوان آنرا تصدیق و تکذیب کرد. صدق هر خبر مطابق بودن آن با واقع است.

21. خطابه: فنی ارزشمند است که شیوه ارائه کلام را به شکل زیبا، آراسته و تاثیر گذار به ما می آموزد. الفاظ در آن منسجم و دارای ویژگی های ادبی و هنر بیان است.

22. رکاکت: وقتی سخنی از حیث واژگان و معنی، سست و مبتذل باشد. مثلا گوینده رعایت ادب و حیا نکند . با صراحت کلمات زشت در کلام گنجاند یا از واژگان محاوره و بی مقدار در بین سخن فاخر استفاده کند، رکاکت گفته میشود.